Wsparcie, pomoc psychologiczna to ...

Pomoc psychologiczna to szeroki wachlarz różnorodnych działań prospołecznych mających na celu udzielenie wsparcia psychologicznego osobom, grupom, czy instytucjom znajdującym się w skrajnie trudnych przypadkach psychospołecznych niezdolnych do samodzielnego ich pokonania.

Pomoc psychologiczna - to towarzyszenie w rozwiązywaniu osobistych problemów emocjonalnych, uważnym słuchaniu, dawaniu oparcia, pomocy w rozwoju (wzrostu potencjału osobistego), a nawet jako pomoc w procesie zmian osobowości, czy pomoc w opracowywaniu doświadczeń życiowych.

Pomoc psychologiczna może być świadczona przez każdego, kto chce pomóc drugiej osobie (i mogą to być np. rodzic, mąż, żona, sąsiad, przyjaciel, koleżanka, pielęgniarka, nauczycielka, opiekun itp...); pomoc jako wsparcie, uważne słuchanie i towarzyszenie w rozwiązywaniu problemów; nie jest wymagana aktywność osoby objętej wsparciem. By otrzymać wsparcie nie trzeba mówić.

Kompetencje zawodowe w zakresie pomocy psychologicznej też są ważne. W rozumieniu poza profesjonalnym każdy niemalże człowiek dojrzały jest w stanie udzielać wsparcia psychologicznego osobom tego wymagającym, w tym sensie uczestniczenie, spontaniczne towarzyszenie / obecność/ u boku osoby cierpiącej, rozmowa z nią, a raczej wysłuchanie jej, w dodaniu otuchy i uświadomienie, że chętnie bezinteresownie jesteśmy gotowi służyć życzliwą pomocą.

Poradnictwo psychologiczne - to forma pomocy oferowana osobom zdrowym przeżywającym tak zwane kryzysy rozwojowe lub trudności przystosowawcze. Poradnictwo psychologiczne użyteczne jest w zmianach rozwojowych i nagromadzeniu się wydarzeń życiowych. Odbywa się ono w formie kilku spotkań, których głównym celem jest zidentyfikowanie problemu i poszukiwanie sposobów jego rozwiązania. Poradnictwo można podzielić na cztery fazy:

- diagnoza problemu, to znaczy zidentyfikowanie trudności z jaką osoba sobie nie radzi;
- określenie czynników podtrzymujących istnienie problemu oraz trudności związanych z jego rozwiązaniem;
- poszukiwanie nowych sposobów rozwiązania trudności;
- wzmocnienie klienta w realizowanych przez niego zmianach;

Psychoterapia - to leczenie / terapia rozmaitych zaburzeń i problemów życia psychicznego i usuwanie ich objawów za pomocą metod, technik, testów psychologicznych, prowadzone przez odpowiednio wyszkolonych profesjonalistów psychoterapeutów.

Psychoterapia to konieczność przygotowania osób pomagających dzięki profesjonalnemu przygotowaniu i specjalnym treningom; terapia i leczenie zaburzeń poprzez rozwijanie i pobudzanie ukrytych możliwości w danej osobie; wymagana jest aktywność osoby objętej psychoterapią – chęć zmiany i wysiłek, by do tej zmiany doprowadzić.

Są cztery główne kierunki psychoterapii i tak:

1)      Psychoanaliza – oparta na teorii Freuda. Przyczyny zaburzeń leżą w sferze popędowo-seksualnej, wynikają często z procesów nieświadomych, wypartych urazów wczesnodziecięcych, wewnętrznych konfliktów i mechanizmów obronnych. Posługuje się metoda swobodnych skojarzeń, analizą marzeń sennych, czynności omyłkowe.
2)      Psychoterapia dynamiczna – istota zaburzeń leży w stosunkach międzyludzkich i oddziaływaniach międzykulturowych.
3)      Psychoterapia fenomenologiczna, humanistyczna – zaburzenia zdolności swobodnego rozwoju jednostki i jej samorealizacji. Przyczyna są konflikty między dążeniami, przekonaniami człowieka a narzuconymi wartościami i wymaganiami otoczenia.
4)      Terapia zachowania, behawioralna – zaburzenia to nieprzystosowawcze formy zachowania, złe nawyki, brak nawyków pożądanych nabyte w wyniku uczenia się.

Metody psychoterapii to:

- pośrednia – oddziaływanie nie wprost na pacjenta, ale na ważne dla niego osoby – rodzinę, opiekunów itp. Np. poradnictwo jak traktować osobę chorą, jak z nią postępować, jak się opiekować;
- bezpośrednia – skierowana wprost na pacjenta;
- podtrzymująca – podtrzymanie zdrowych, mocnych stron;
-  aktywna;
- objawowa – celem jest złagodzenie lub usunięcie objawów, poprawa nastroju np. psychoterapia przyczynowa (głęboka) – celem jest ujawnienie przyczyn zaburzenia  i przekształcenie osobowości, a zwłaszcza wadliwych postaw.

CELE, WARUNKI I ZASADY POMAGANIA - UDZIELANIE DRUGIEMU CZŁOWIEKOWI POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ:

Cele pomocy psychologicznej są wyznaczane przez problemy pacjentów oraz posiadanie przez osobę pomagającą umiejętności. Można spotkać się z dużą grupą problemów m.in. problemy wynikające z braku informacji o stanie własnym lub bliskich oraz braku informacji dzięki którym można sobie z sytuacją poradzić; problemy wynikające z przeżywania negatywnych emocji (lęk, ból, przygnębienie, zwątpienie, rezygnacja); problemy natury emocjonalnej czyli stany kryzysowe np. utrata bliskiej osoby. 

Celem działań osoby wspomagającej jest:

- udzielanie stosownych informacji;
- rozładowanie niepożądanych napięć;
- wzmocnienie wiary pacjenta we własne siły i możliwości;

Do osiągnięcia tych celów prowadzą określone umiejętności tj. sposoby komunikowania się, słuchania, rozumienia myśli i odczuć pacjenta, udzielania i zbierania informacji. Możliwość osiągnięcia tych celów zależy też od warunków udzielania pomocy.

Do warunków udzielenia pomocy należy:

- skupienie uwagi na osobie, której się pomaga – w ten sposób okazujemy komuś szacunek i zainteresowanie;
- klimat zaufania między pacjentem a osobą która pomaga;
- wzajemna akceptacja – akceptacja pacjenta, takim jakim jest. Nie oznacza to jednak zgody na wszystkie jego zachowania, zwłaszcza szkodliwe;
- unikanie niewłaściwych ocen;
- okazywanie przez osobę pomagającą ciepła emocjonalnego werbalnie ale też za pomocą mowy ciała;
- empatia – zdolność do tworzenia trafnych wyobrażeń na temat tego, co się dzieje w drugiej osobie, co ona przeżywa, czego pragnie, w jaki sposób spostrzega świat i samą siebie. Empatie można uzyskać poprzez:
- analogie do własnych przeżyć. Porównując zachowania innych ludzi na zasadzie podobieństwa do własnego zachowania, tworzymy przypuszczenia dotyczące ich stanu wewnętrznego.
- tworzenie wyobrażeń wytwórczych, czyli wyobrażeń o tym, co druga osoba może czuć w danej sytuacji, której my sami nie doświadczaliśmy, np. co czuje ofiara gwałtu.

12 kategorii zachowań nieakceptujących, które skutecznie zablokują komunikowanie się, i są to:

- nakazy, polecenia, zakazy - "przestań narzekać i weź się w garść",
- ostrzeżenia i groźby - "nie ma mowy by Cię przestało boleć przy takim zachowaniu",
- moralizowanie, używanie stwierdzeń w rodzaju powinieneś - " wiesz, że rozsądny człowiek powinien regularnie powinien poddawać się badaniom",
- udzielanie rad, podsuwanie rozwiązań lub propozycji - " gdybyś postarał się rozluźnić, wiele dolegliwości mniej by Ci dokuczało",
- pouczanie z logiczną argumentacją - "należy spojrzeć prawdzie w oczy, im więcej Twojego niepokoju, tym gorsze jest Twoje samopoczucie",
- osądzanie, krytykowanie - "gdybyś nie zaniedbał leczenia, nie doszło by do tego",
- przyklejanie etykietek - "jesteś wyjątkowo niesfornym pacjentem",
- analizowanie, diagnozowanie, interpretowanie - "wygląda na to, że Twoje dolegliwości są skutkiem lęku", "obserwuję u Ciebie wyraźne zachwianie potrzeby bezpieczeństwa",
- pochwały, pozytywne oceny - "jesteś tak dzielny, że na pewno sobie z tym poradzisz",
- pocieszanie, podtrzymywanie na duchu, bagatelizowanie - "to nic takiego", "miałem dokładnie taką samą przypadłość", "to na pewno szybko ustąpi",
- podpytywanie, przesłuchiwanie - "rzeczywiście Ci z tym tak ciężko?",
- wycofywanie się, odwracanie uwagi od problemu - "czy musimy wałkować takie przykre rzeczy?".

Niewłaściwe oceny i zachowania nie akceptujące, wyrażają brak szacunku dla problemów i doznań, bagatelizują je, zaprzeczają im lub przerzucają winę za ich występowanie na pacjenta.

Zasady udzielania pomocy psychologicznej, które można stosować, by pomoc była skuteczna:

- osoba, której chcemy pomóc, musi tej pomocy chcieć i wyraźnie to zasygnalizować, niekoniecznie wprost;
- należy upewnić się, czy jest się tą osobą, której pomocy druga osoba oczekuje oraz czy jest się kompetentnym w tej akurat sytuacji;
- dobrze jest od początku ustalić, jaki problem ma być rozwiązany, czego pomoc ma dotyczyć;
- zadaniem pomagającego jest pomoc drugiej osobie w uruchomieniu jej własnego, konstruktywnego myślenia o swoich problemach;
- na udzielenie pomocy psychologicznej trzeba przeznaczyć odrębny czas i jest to czas przeznaczony wyłącznie dla osoby wspomaganej.

Sposoby komunikowania się służące pomaganiu to:

- aktywne słuchanie
- zadawanie pytań
- streszczanie i konkretyzowanie wypowiedzi drugiej osoby. 

Konkretyzowanie jest sposobem uzyskania precyzyjnej odpowiedzi, wyjaśniającej istotę sprawy, poglądów lub uczuć drugiej osoby.

W literaturze wyróżnia się profesjonalną i nieprofesjonalną pomoc psychologiczną.

Profesjonalna pomoc psychologiczna jest określona w sposób formalny i jest ustrukturalizowana.

Świadczona jest w określonych miejscach czy instytucjach (gabinety, placówki służby zdrowia, poradnie psychologiczne), w oparciu o określone warunki, np. czas i tryb pomagania, obowiązkowe programy kształcenia osób pomagających, zasady finansowania itp.

Profesjonalna pomoc psychologiczna wymaga wiedzy psychologicznej i umiejętności interpersonalnych pozwalających stosować metody o potwierdzonej naukowo skuteczności. Wymaga stałego doskonalenia, superwizji i monitorowania efektów.

Nieprofesjonalna pomoc psychologiczna nie bazuje na wiedzy psychologicznej i umiejętnościach zdobytych w procesie kształcenia, lecz na istniejących naturalnych systemach wsparcia społecznego.

Osoba potrzebująca pomocy zwraca się o pomoc w trudnej dla siebie sytuacji i otrzymuje od osoby pomagającej wsparcie, pocieszenie, nadzieję, wzmocnienie. Jest to możliwe dzięki specyficznym cechom pomagającego (jak np. gotowość do niesienia pomocy, doświadczenie, naturalna empatia i inne cechy służące budowaniu dobrych relacji z ludźmi) oraz bliskości wynikającej z relacji między nimi. Szukanie i udzielanie pomocy ma często charakter spontaniczny, wynikający z potrzeby.

Pomoc nieprofesjonalna jest najczęściej mało sformalizowana i ustrukturalizowana, z wyjątkiem niektórych form, zwłaszcza grupowych, jak np.grupy wsparcia czy grupy samopomocowe, które są bardziej zorganizowane. Czasami osoby pomagające nieprofesjonalnie podejmują wymagane kształcenie i wchodzą w ramy profesjonalnego pomagania.

Przykładem mogą być osoby uzależnione lub współuzależnione, aktywne w grupach samopomocowych AA czy Al-Anon, które uzyskały certyfikaty specjalistów psychoterapii uzależnień i instruktorów terapii uzależnień i zostały włączone do profesjonalnego nurtu pomocy psychologicznej poprzez zatrudnienie w placówkach leczenia uzależnień czy w punktach konsultacyjnych.

Rodzaje pomocy psychologicznej:

W literaturze nie ma zgody co do klasyfikacji różnych rodzajów pomocy psychologicznej. Ustawa o zawodzie psychologa wymienia oddzielnie pomoc psychologiczną i psychoterapię, co sugeruje, że psychoterapia nie jest formą pomocy psychologicznej. Niektórzy autorzy mówią o psychoterapii i poradnictwie psychologicznym jednocześnie używając tych terminów zamiennie wobec braku (ich zdaniem) jakichkolwiek rzetelnych dowodów wskazujących na różnicę między praktyką poradnictwa psychologicznego i psychoterapii. Jeszcze inni wymieniają wiele rodzajów pomocy psychologicznej, różniących się charakterystyką osób potrzebujących pomocy, celami, czasem trwania, metodami pomagania i wymaganymi umiejętnościami osób świadczących pomoc:

- psychoedukacja,
- poradnictwo psychologiczne,
- interwencje kryzysowe,
- psychoterapia.

Co to jest pomoc psychologiczna?

Cechą charakterystyczną pomocy psychologicznej jest niesymetryczna relacja, w której jedna osoba przyjmuje rolę pomagającego, a druga jest wspomagana. Jej celem jest poprawienie sytuacji (stanu) osoby wspomaganej1. Zatem pomoc psychologiczna jest szczególnym rodzajem interakcji, przy czym w roli pomagającego może być jedna osoba lub grupa osób (np. zespół terapeutów), zaś pomoc może być kierowana do indywidualnego odbiorcy lub grupy (np. małżeństwa, rodziny), a nawet instytucji (np. szkoły). O pomocy psychologicznej (profesjonalnej, jak i nieprofesjonalnej) mówimy wtedy, gdy problemy, z jakimi zgłasza się po pomoc osoba wspomagana, mają charakter psychologiczny (a nie np. prawny czy ekonomiczny), a osoba pomagająca posługuje się metodami psychologicznymi. Zatem udzielanie pomocy psychologicznej zależy od rozpoznanych potrzeb osoby zgłaszającej się po pomoc oraz od umiejętności o charakterze psychologicznym, które powinna posiadać osoba udzielająca pomocy.